Nga Enver Robelli
21 shkurti i vitit 1974 ishte ditë e enjte. Atë ditë Kuvendi Federativ i Jugosllavisë miratoi dhe shpalli Kushtetutën e re të Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë (RSFJ). Me 406 nene kjo ishte Kushtetuta më e gjatë e Jugosllavisë socialiste. Dhe e fundit.
Kushtetuta përmbylli një proces të diskutimeve të gjata mbi decentralizimin e Jugosllavisë. Republikat dhe krahinat morën kompetenca të reja. Kosova dhe Vojvodina praktikisht fituan status të barasvlershëm me republikat (ndonëse kjo nuk u tha në mënyrë eksplicite për shkak të frikës së liderëve komunistë nga reagimi i nacionalistëve serbë).
Shumica e debateve mbi Kushtetutën e re u zhvilluan në ishujt Brioni, andaj ligji më i lartë i shtetit u quajt edhe “Kushtetuta e Brioneve”. Më 1977, tri vite pas miratimit të Kushtetutës së Jugosllavisë, udhëheqësit serbë kërkuan ndryshime që synonin heqjen e komptencave të konsiderueshme të Kosovës.
10 vite më vonë, më 1987, pushtetin në Serbi e mori aparatçiku Sllobodan Millosheviq. Më 1989 nacionalistët serbë arritën cakun: suprimuan autonominë e Kosovës. Po atë vit, më 20 shkurt 1989 — në përvjetorin e 15-të të miratimit të Kushtetutës së vitit 1974 — minatorët e Trepçës hynë në grevë në mbrojtje të autonomisë së Kosovës dhe në kundërshtim të tendencave të Beogradit për të rikthyer sundimin brutal në Kosovë.
Në vitin 1989 shoqëria shqiptare e Kosovës tashmë ishte homogjene në kundërshtimin e hegjemonizmit serb. Kushtetuta e vitit 1974 do t’u shërbente profesorëve të njohur të Kosovës — Gazmend Zajmi, Fehmi Agani — si bazë për të argumentuar se Kosova ka të drejtë të shkëputet nga Jugosllavia ashtu si republikat e tjera duke iu referuar të drejtës së vetëvendosjes.
Një kombinim mes rezistencës paqësore dhe luftës së armatosur çlirimtare solli më 1999 ndërhyrjen e NATO-s kundër forcave serbe; zyrtarisht ato u larguan nga Kosova në qershor 1999. Rrugëtimi i gjatë dhe i vështirë i Kosovës drejt pavarësisë u kurorëzua më 17 shkurt 2008, pak ditë para 34-vjetorit të Kushtetutës së vitit 1974.
Dallimi mes Kushtetutës jugosllave të vitit 1963 dhe 1974 ishte i rëndësishëm: Kushtetuta e vitit 1974 nënvizonte BARAZINË mes republikave dhe krahinave. Në Kushtetutën e vitit 1963 theksohej se Jugosllavia përbëhet nga republikat e saj. Më 1974 nënvizohej se Jugosllavia përbëhet nga republikat dhe krahinat autonome.
Kushtetuta e vitit 1974 ishte një bazë e mirë për shndërrimin e Jugosllavisë në një konfederatë shtetesh që më vonë të pavarura do të hynin në Bashkimin Europian (BE), por idetë e tilla dështuan si pasojë e eksplodimit të ambicieve të nacionalizmit serb, i cili kërkonte krijimin e Serbisë së Madhe — një shtet që do shtrihej nga bregdeti kroat deri gati në Greqi dhe do t’i mbante nën sundim shumë popuj të tjerë të Ballkanit.
