Përfshirja e të drejtës së grave për abort në kushtetutën e Francës është domethënëse dhe e mirëpritur, por nuk është aspak masë “pioniere” siç po quhet.
Nga Alma Koçi
Vendimi i fundit i parlamentit francez për të përfshirë të drejtën e abortit në kushtetutë është pritur me emocion nga gratë dhe aktivistet feministe. Megjithëse Franca e legalizoi abortin në vitin 1975, besohej se një dispozitë kushtetuese do ta bënte këtë të drejtë të pakthyeshme. Madje, kjo u quajt një “lëvizje revolucionare”, me Francën që u përshëndet si “vendi i parë në botë që shënoi të drejtën e abortit në kushtetutën e saj”, duke u bërë kështu “pioniere në garantimin e lirive që lidhen me abortin”.
Por le t’i kthehemi komentit se Franca është “vendi i parë në botë” që e ka përfshirë këtë të drejtë në kushtetutën e saj – sepse ne jetojmë në një vend, pasardhës i ish-Jugosllavisë, që e kishte këtë të drejtë në Kushtetutën e saj qysh në vitin 1974. Më tej, në historinë e ish-shtetit, një propozim për legalizimin e abortit (për arsye jo mjekësore) u shfaq në vitin 1935 në Kongresin e 17-të të Mjekëve Jugosllavë për shkak të numrit të madh të aborteve të paligjshme, kryerësve të pa trajnuar dhe kushteve jo sanitare që çuan në një numër të konsiderueshëm komplikimesh shëndetësore dhe vdekjesh. Kjo u kundërshtua ashpër nga Kisha Ortodokse Serbe dhe kështu propozimi nuk u miratua.
Në këtë kuptim, dispozita në kushtetutën franceze është më e saktë, pasi garanton qartë “lirinë e grave për t’iu drejtuar abortit”. Është e rëndësishme edhe sepse ligjet që rregullojnë abortin mund të ndryshojnë në të dy drejtimet, drejt liberalizimit ose drejt uljes dhe kufizimit të ndjeshëm të të drejtave. Kështu, pavarësisht progresit në qasjen në abort në disa vende evropiane (midis javës 18 dhe 24 në Holandë, Suedi, Mbretërinë e Bashkuar, Islandë), referendumit në Irlandë, heqjen e ndalimit të tij, ndryshimet pozitive në Spanjë dhe Francë, ngërçet janë gjithashtu të dukshme.
Në Poloni, Gjykata Kushtetuese në vitin 2020 e ndaloi abortin, përveç rasteve të përdhunimit, incestit ose kërcënimit për jetën e nënës. Aborti mbetet i ndaluar në Maltë, përveç rasteve të rrezikimit të jetës së nënës ose fetusit. Në Hungari, ku aborti ka qenë i ligjshëm që nga viti 1953, një ligj i vitit 2022 e bëri qasjen në abort më të vështirë; gratë duhet fillimisht të dëgjojnë “rrahjet e zemrës së fetusit”, me këshillim të detyrueshëm. Në Kroaci, në disa institucione shëndetësore publike, ndërhyrja nuk është e mundur për shkak se të gjithë mjekët shprehin kundërshtime për shkak të ndërgjegjes, nën presionin e dukshëm të Kishës dhe grupeve të ekstremit të djathtë për ta hequr ose kufizuar këtë të drejtë.
I konsideruar prej kohësh liberal, Ligji për ndërprerjen e shtatzënisë në Serbi e garanton këtë mundësi deri në javën e 10-të me kërkesë të një gruaje mbi 16 vjeç, dhe më vonë vetëm në rastet kur jeta e gruas është në rrezik, nëse pritet dëmtim i rëndë fizik ose mendor i fëmijës ose nëse ngjizja ka ndodhur nëpërmjet kryerjes së një vepre penale. Edhe pse e ligjshme, ndërhyrja për arsye jo mjekësore nuk mbulohet nga sigurimi i detyrueshëm shëndetësor, duke kufizuar qasjen në të, veçanërisht për gratë e varfra. Ka manipulim të informacionit për numrin e aborteve të kryera, trendi i të cilave është në rënie dhe regjistron rreth 11 mijë në vit, ndërkohë që diskutohen shifra 10 apo 20 herë më të larta, pa konfirmim zyrtar.
Kujtojmë konferencën e jashtëzakonshme për shtyp të presidentit Vuçiç të Serbisë në vitin 2018 për masat për rritjen e lindshmërisë, ku tha: “Kur flasim për aborte, le të zemërohen të gjitha organizatat për të drejtat e grave dhe të tjera, procedura duhet respektuar. Ndër të tjera, tregojini nënës një ekografi me rrahjet e zemrës së foshnjës së saj dhe lëreni të vendosë. Pastaj një bisedë tjetër para vendimit…”
Më herët, Kisha Ortodokse Serbe filloi fushatat për ndalimin e abortit. Në seancën e saj të rregullt të vitit 2013, ajo mbështeti “iniciativën e mjekëve fetarë” që shteti ta ndalojë abortin, përveç rasteve kur ai kryhet për arsye mjekësore. Gratë etiketohen rregullisht “vrasëse të fëmijëve” dhe Kisha gjithashtu mbështet veprime të tjera, të tilla si protesta, forume dhe konferenca për të njëjtën temë. Gjithçka i ngjan situatës në Hungari dhe Kroaci!
Në të njëjtën kohë, shteti është tërësisht joaktiv, kështu që nuk ka informacion nëse janë marrë masa nga Programi Kombëtar për Mbrojtjen dhe Përmirësimin e Shëndetit Seksual dhe Riprodhues të Qytetarëve të Republikës së Serbisë (2017), megjithëse të gjithë treguesit në këtë fushë janë të pafavorshëm.
Programi ka skaduar dhe nuk ka asnjë fjalë për një program të ri. As edukimi mbi shëndetin dhe të drejtat seksuale dhe riprodhuese nuk trajtohet në mënyrë sistematike, megjithëse rëndësia e tij është njohur në disa ligje dhe dokumente strategjike. Shkolla është rrallë një burim informacioni dhe njohurish për këto tema, të cilat janë të nevojshme për fëmijët dhe të rinjtë, por propozimet për programe të tilla shpërfillen.
Prandaj, amendamenti kushtetues në Francë, edhe pse jo “i pari në botë”, është i rëndësishëm për të gjithë ne, gra dhe aktiviste feministe. Duke marrë parasysh lëvizjen e globale kundër të drejtave të grave, është e rëndësishme që ne të bashkëpunojmë, të hulumtojmë dhe të shpërndajmë informacione të bazuar në të dhëna, në krahasim me teoritë e konspiracionit dhe paragjykimet, të kujtojmë dhe kërkojmë që shtetet të përmirësojnë ligjet dhe të përmbushin detyrimet, të jenë të zëshëm, si në rrugë ashtu edhe në parlament.
Opinionet e shprehura janë të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.
