Andi Tepelena ishte i ftuari i mbrëmjes në Esencë. Tepelena rrëfeu për 2 korrikun 1990 dhe mënyrën e futjes së shqiptarëve në Ambasadën Italiane, në kohën kur sapo kishte nisur mësymja apo hyrja e shqiptarëve nëpër ambasadat e huaja. Emisioni Esencë shfaqet çdo të premte dhe të diel në ekranin e Report Tv, ora 21:00.
Eljan Tanini: -Kam kohë që dua të bëj këtë intervistë me ty Andi Tepelena, në lidhje me 2 korrikun 1990 të Ambasadës Italiane. Më në fund të rrëmbeva dhe ja ku jemi.
Andi Tepelena: -2 korriku 1990, është ngjarje epokale që përsëritet një herë në njëqind vite. Çabej ka disa kujtime ku shkruan se ne jemi popull shtegtar.
Eljan Tanini: -Si ishte jeta e një 18 vjeçari në Tiranën e viteve 80-90?
Andi Tepelena: -Kam qenë nxënës te Sami Frashëri dhe te Çajupi. Ka qenë kohë e zymtë, te Zëri i Amerikës rrinte gjithmonë veshi. Ushqimi në shtëpi ishte si për të gjithë shqiptarët, çohesha në 4 të mëngjesit për të marrë qumështin.
Eljan Tanini: -Ku banonit në atë kohë?
Andi Tepelena: -Banonim në një shtëpi përdhese, i ra plani, dhe nisem të banojmë te 9 katëshet, pamje shumë e bukur, kati i nëntë. Kishim shumë ëndrra si të gjithë, shikonim Elektrik Blu, filma pornografikë, bulevardi ishte bosh në atë orar dhe niste koha e kthimit të antenave. Te Saimir Maloku bënim kanoçet e famshme të televizorit, na hapi sytë. Babai ishte sizmiolog, mamaja kishte një jetë shumë të vështirë, llogaritare. Për shkak të mbiemrit Tërshana, Edip Tërshana, mamaja bëri punë shumë të keqe.
Eljan Tanini: -Edip Tërshana ka një shprehje shumë të bukur: “Përkulem por nuk thyhem”!
Andi Tepelena: -Babai ka qenë antikomunist i rrezikshëm, jemi fis me firmëtar pavarësie. Jugu nuk ka qenë gjithmonë i majtë, sepse ka një keqkuptim të thekur për këtë gjë. Babai thoshte që komunizmin e kemi të importuar nga stepat e Rusisë.
Eljan Tanini: -Kishit ashensor te 9 katëshet?
Andi Tepelena: -Po, kishim, prishej shpesh. Edhe vetë teknikët Fredi dhe Josi ikën herët nga Shqipëria.
Eljan Tanini: -Si e morët vesh lajmin që do të hapeshin ambasadat?
Andi Tepelena: -Tirana ziente nga këto lajme. Në Ambasadën Franceze u fut një djalë që për muaj me radhë i binte kitarës aty brenda saj, siç duket ajo muzikë ishte ftesë për të hyrë nëpër ambasada.
Eljan Tanini: -Nuk e kam kuptuar kurrë, përse u futën njerëz te Ambasada Kubaneze?!
Andi Tepelena: -Për mua ka qenë provokim, nuk e kam kuptuar kurrë! As te turku, bullgari, kinezi etj… Shumë futeshin nëpër ambasada se i kishin afër. Ne në lagje e kishim një vatër disidence!
Eljan Tanini: -Ku dhe si e morët vesh lajmin që po gëlonte diçka në Ambasadën Italiane?
Andi Tepelena: -Më tha një shok, fjalë pas fjale! Se kur do të hapeshin ambasadat nuk kishim informacion, por dihej tashmë që do të bëhej ky veprim. Qarkullonte në Tiranë si lajm.
Eljan Tanini: -Si u përgatitët për të shkuar në Ambasadën Italiane me nënën, babain dhe vëllain?
Andi Tepelena: -E menduam 2-3 ditë përpara të hynim në Ambasadën Gjermane. Po bënim plane, i binim rreth e përqark ambasadave, te gjermani na u duk më e mundur, ndër të tjera edhe gjermani do të na siguronte një të ardhme më të mirë. Një shok na ndaloi rrugës, nuk ishte e mundur. Ndërkohë takojmë një shok tjetër, bëjmë një takim dhe nisemi për te Ambasada Italiane. U futëm në Ambasadën Italiane rreth orës 10:00, na kënaqi fakti që kishte familjarë, jo vetëm të fortët. Unë dola nga kangjellat për të marrë prindërit.
Eljan Tanini: -Bëhet fjalë për Ambasadën Italiane atje ku është sot Ambasada Amerikane.
Andi Tepelena: -Unë gjeta një të çarë, kishin hapur kangjellat. Vajta mora prindërit në shtëpi, babain e binda kollaj, u çua menjëherë në këmbë, mamaja mezi u bind, me rroba trupi ikëm për në ambasadë. Brenda kishte romë me klarinetë, brenda në Ambasadën Italiane. Gabriela nga Ambasada Italiane ka ndihmuar shumë njerëz. Nga palët politike shqiptare dhe italiane kishte tension të madh. Ambasadat kishin nivele të ndryshme njerëzish.
Eljan Tanini: -Futeni me prindërit tuaj në Ambasadën Italiane, si shkon jeta aty brenda?
Andi Tepelena: -Gjatë ditës ishte vapë në ambasadë, natën ishte tmerrësisht ftohtë, e që të mendosh ishte korrik, lagështirë, mbase edhe nga bimësia. Kishte mikroklimë. Njerëzit u futën pa tesha, pa batanie. Ditën e tretë sollën arka me bukë dhe me qumësht, qumësht që shkaktoi edhe çudira. Kishim një banjo për 850 vetë, mund të plaste edhe kolera. Nga aspekti higjeno sanitar nuk ishte e mirë gjendja. Natën kishte provokime të ndryshme, provokatorë. Limoni ishte një personazh nga Varri i Bamit, kishte bërë burg, tallej me Enver Hoxhën, njihte tipat spiunë, ai i njihte edhe sigurimsat që ishin futur aty brenda. Kur i gjente Limoni i gjuante turma.
Kur një i ri po futej te kangjellat, diku pas orës 13:00, kur e pikasën policët, provuan ta tërhiqnin, iu futën hekurat në trup. Morëm vesh që vdiq rrugës për në spital. Unë e kam parë me sytë e mi artistin e cirkut që kapërceu policin. Policët na kthenin krahët ne. Në çastin kur një polic po bënte muhabet me Limonin, vjen një nga pas që ishte i cirikut, ai i cirkut i kërcen sipër policit, bën një saltro dhe hyn brenda në Ambasadën Italiane nga hekurat.
Eljan Tanini: -Sa ditë ndenjët aty brenda në ambasadë?
Andi Tepelena: -Jo më shumë se 8 ditë, çasti më dramatik ishte kur u mblodh Byroja Poltike që mund të na nxirrnin me forcë nga ambasada. Byroja na akuzonte për krime dhe tradhëti ndaj vendit, në ditën e 5 ose të 6.
Kur përfaqësuesi i OKB erdhi atje për ne ishte shpëtim! Një ditë përpara se të niseshim, ishte finalja e futbollit mes Gjermanisë dhe Argjentinës. Shumë nga tifozat gjermanë, kishin frikë të mos bënin tifo ndaj Gjermanisë e cila e kishte mundur Italinë. Frika ishte të mos bënim shumë tifo ndaj Gjermanisë me shprehjen e habitur: “Aman mos na bëni shumë tifo ndaj gjermanit se nuk na lënë të ikim”!
Eljan Tanini: -Të kishe frikë të bëje tifozllik! Sa për informacion. Ambasada Italiane dikur, gjendej atje ku është sot Ambasada Amerikane, pasi kjo e fundit këtë e kishte tokë të sajën.
Andi Tepelena: -Pati një informacion për të nisur një revoltë brenda në ambasadë, u përgatit një letër nga disa intelektualë që ne nuk dalim nga këtu. Dalim vetëm të vdekur.
Eljan Tanini: -Ne 8 ditë aty brenda, a laheshin njerëzit?
Andi Tepelena: -Jo, fare. Nuk kishte mundësi të ndodhte kjo gjë. Aty kishte një çezmë për të larë sytë, vetëm kaq. I kemi ftuar edhe policët të hynin me ne atje brenda. Pati edhe sherre aty brenda, u rrahën të infiltiruarit. Aty ishte edhe vëllai i Josif Budos nga protesta antikomuniste e Kavajës.
Eljan Tanini: -Si e mban mend Llaskon e lotarisë së famshme?
Andi Tepelena: -Shumë person inteligjent, organizonte edhe skedinat dikur pas Pallatit të Kulturës.
Eljan Tanini: -Po motrat Belishova si i mban mend?
Andi Tepelena: -Ishin motra të bukura, mbesat e Liri Belishovës, aty e mora e vesh. Ishin gjëja më e bukur në aspektin njerëzor në atë hapësirë!
Eljan Tanini: -Kavajas interesant kishte atje brenda në ambasadë?
Andi Tepelena: -Po kishte disa, Beni sampisiti që kish dorëzuar detyrën. Pilo, ishte edhe një Besim, një me flokë të gjata, biond.
Besimi ishte futur në ambasadë për të shitur zarzavate. Ngeci atje, kish ardhur nga Kavaja. Pa njerez dhe u fut aty brenda. Rreth 18 vjeç. Donte të dilte, qante! Donte të shkonte në Luz të Kavajës. U bind, e mbajtën, e frenuan. Edhe pse shkuam në hotelin më të shrenjtë në Itali, donte të ktheheshe. U kthye në Shqipëri, më pas shkoi në Itali me anijen e famshme. Ishin personazhe të një filmi të mundshëm. Edhe Arian Kalari, skulptori ishte atje, madje edhe Fabian Kati.
Eljan Tanini: -Erdhi data 10 korrik, do të iknit. Si u bë zhvendosja?
Andi Tepelena: -Pasi na pajisën me pasaporta dhe me viza turistike, nga ora 2 e natës, erdhën autobusat për të na çuar në Durrës, autobusa transporti ku në krye rrinin përfaqësuesit e OKB me flamujt e tyre. E gjitha u bë me një shpejtësi të madhe. Në ato vite Ambasada Franceze ishte përballë Ambasadës Italiane, atje ku është sot Ambasada Amerikane. Gjithë ky karvan autobusash ndaloi në Vorë, ndaluam një orë atje. Kishte dhe plasi shumë panik. Erdhi Sigurimi nëpër autobusë.
Eljan Tanini: -Çfarë u bë me shtëpinë te 9 katëshet?
Andi Tepelena: -Pas mitingut që mbante anën e sistemit, u dha një urdhër që shtëpitë e atyre që ikën do të ziheshin. Madje ka shumë sharje kjo kohë! Kam folur me Kadarenë, dhe ai nuk e ka thënë atë frazën e “jashtëqitjeve të kombit”. Shtëpinë e mori, e zuri djali i atij që drejtonte Bashkimet Profesionale. Më pas Qeveria Meksi nxori një ligj që shtëpitë të liroheshin, ne e morëm pas shumë vitesh pas një procesi gjyqësor. Provuam me forcë ti nxirrnim, përfunduam në polici.
Eljan Tanini: -Po dokumenti yt?
Andi Tepelena: -Atë dokument ma ka nisur Kastriot Dervishi, ishin hedhur dokumenta të hedhura në cep, në një kosh. Aty në atë foto më ka kapur dielli, dukem si kurd, vesha kemishën e një shoku që të bia në sy për mirë sa për të bërë foton e ikjes.
Eljan Tanini: -Ju e ndatë rrugës se ku do të shkonit?
Andi Tepelena: -Në ambasadë na dhanë disa formularë, shumica donin të shkonin në Amerikë. Llasko, ishte ai që na frymëzoi për të shkuar në Australi, sipas tij do të merrnim toka, sipas tij do të bëheshim latifondistë etj… Në Portin e Durrësit arritëm vonë, ushtarët rrinin me shpinë nga ne. U rrëzua një person në moshë, ishte shumë i madh në moshë, ishte prift, nja 80 vjeç mos më shumë, turma e mori përpara, e ndihmoi një person nga OKB. I ndamë dilemat mes Gjermanisë dhe Italisë, ne vendosëm të qëndronim në Itali për shumë arsye. Na çuan në Sardenjë, kemi qëndruar atje për 8 muaj. Na kishin dhënë rreth 1 milion e 200 mijë lireta. Ne i kishim të paguara të gjitha ushqim dhe fjetje. Më tha një shqiptar që paratë i kanë harxhuar pak më poshtë te një shtëpi publike! Më pas na lanë të gjenim vetë rrugën. Qeveria e Andreotit na dha abone të lëviznim nëpër Itali për 2 muaj falas. Prindërit i lamë në Sardenjë, ndërsa unë me tim vëlla morëm rrugën e flinim nëpër trena që ishte mbushur me shqiptarë. Nuk kisha para të flija nëpër hotele, më ndihmoi një Italian ku të dy ishim fansa të De André. Kam futur para në firmat piramidale, aty humbëm shumë.
Eljan Tanini: -Shpresa vazhdon sipas teje?
Andi Tepelena: -Shqiptarët ikin gati çdo ditë sot, nuk duhet të ikim më kështu, na ndjek një mallkim me aq sa duket. Dua ti rris fëmijët e mi këtu!
