Nga Hamdi Rafuna
Fizikani i ndjerë me origjinë gjermane Albert Einstein besonte se shkenca pa fe ishte e gjymtuar dhe se feja pa shkencë ishte e verbër. Ky debat, nëse shkenca dhe feja mund të bashkëjetojnë ka vazhduar që nga agimi i kohës dhe mbetet një temë e diskutueshme, krejt kjo sipas INCH.
1)Jam i bindur se evolucioni dhe besimi fetar nuk duhet të jenë në kontraditë! Nëse shkenca dhe feja kuptohen siç duhet, ato nuk mund të jenë kontradiktore, sepse kanë të bëjnë me gjëra të ndryshme. Shkenca dhe feja janë si dy dritare të ndryshme për të parë botën. Dy dritaret shohin të njëjtën botë, por tregojnë aspekte të ndryshme të saj. Shkenca merret me proceset që përbëjnë botën natyrore: si lëvizin planetët, përbërjen e materies dhe atmosferës, origjinën dhe përshtatjen e organizmave. Feja ka të bëjë me kuptimin dhe qëllimin e botës dhe të jetës së njerëzve, marrëdhëniet e njerëzve me krijuesin dhe me njëri-tjetrin, vlerat morale që frymëzojnë dhe udhëheqin jetën e njerëzve. Kontradiktat e dukshme lindin vetëm kur shkenca ose feja, ose shpesh të dyja, tejkalojnë kufijtë e tyre dhe ndërhyjnë në fushën e tjetrit.
(Francisco Ayala, biolog, Universiteti i Kalifornisë, Irvine)
2)Vini re se shkenca dhe feja *tashmë* bashkëjetojnë. Shkencëtarët e parë ishin klerikë. Sot, institucionet fetare, nga universitetet në Vatikan, mbështesin shkencën profesionale. Dhe përqindja e shkencëtarëve që janë vetë besimtarë pasqyron përqindjen në popullatën e përgjithshme. Shkenca bazohet në pretendimin fetar se krijimi është i rregullt, pa ndikimin e perëndive të natyrës dhe ia vlen të studiohet. Pra, kush është ai që vazhdon të promovojë këtë mit të një “konflikti”? Cila është axhenda e tyre?
(Vëllai jezuit Guy Consolmagno, astronom në Observatorin e Vatikanit)
3)Feja dhe shkenca janë si vaji dhe uji. Ato mund të ekzistojnë krah për krah, por nuk mund të kombinohen kurrë për të prodhuar një element homogjen. Feja dhe shkenca janë thelbësisht të papajtueshme. Ato nuk pajtohen thellësisht rreth mënyrës se si ne fitojmë njohuri për botën. Shkenca bazohet në vëzhgimin dhe arsyetimin nga vëzhgimi. Feja supozon se njerëzit kanë qasje në një nivel më të thellë informacioni që nuk është i arritshëm nëpërmjet vëzhgimit dhe as arsyes. Metoda shkencore vërtetohet nga suksesi i saj, kurse metoda fetare hidhet poshtë nga të metat e saj.
(Victor J. Stenger, Profesor Emeritus i Fizikës, Universiteti i Hawait)
4)Personalisht nuk jam fare fetar, por kam miq që janë dijetarë fetarë dhe kjo nuk duket të jetë problem. Megjithatë, nuk mendoj se ata marrin gjithçka nga feja, ajo nuk i mëson ata në mënyrën fjalë për fjalë. Një gjeolog fetar, për shembull, nuk ka gjasa të besojë se toka dhe gjithçka tjetër është krijuar në të vërtetë nga Zoti 6000 vjet më parë, pasi shkenca u thotë atyre se toka është 4.5 miliardë vjet e vjetër.
(Grant Kennedy, astrofizikan, Universiteti i Kembrixhit)
5)Shkenca dhe feja nuk janë të kundërta. Shkenca është shumë e re për ta kuptuar. Pavarësisht nëse besoni apo jo në Zot, duhet ta besoni këtë: Kur ne, si specie, ndalojmë së lidhuri me forca më të mëdha se ne, ne pushojmë së ndjeri përgjegjësi. Besimi, i gjithë besimi, është një kujtesë se ka diçka që ne nuk mund ta kuptojmë, diçka për të cilën jemi përgjegjës. Me besim jemi përgjegjës ndaj njëri-tjetrit, ndaj vetes dhe ndaj një të vërtete më të lartë. Feja ka të metat e veta, për shkakun se njeriu ka të metat e veta. Shkenca më thotë se Zoti duhet të ekzistojë. Arsyeja më thotë se nuk do ta kuptoj kurrë Zotin.
(Dan Brown, autor i “Engjëjve dhe demonëve”.)
6)Shkenca jo vetëm që është në përputhje me spiritualitetin, por është një burim i thellë i spiritualitetit. Kur e njohim vendin tonë në një pafundësi vitesh drite dhe në rrjedhën e epokave, kur kuptojmë kompleksitetin, bukurinë dhe papërcaktueshmërinë e jetës, atëherë ndjenja lundruese, ndjenja e kombinuar e ngazëllimit dhe përulësisë, duhet të jetë pa dyshim shpirtërore. E njëjta gjë vlen edhe për ndjenjat tona në prani të artit, muzikës ose letërsisë së madhe, ose guximit vetëmohues të, Mohandas Gandhi ose Martin Luther King Jr. Nocioni se shkenca dhe spiritualiteti janë reciprokisht ekskluzive, u bën atyre të dyja një shërbim të keq.
(I ndjeri Carl Sagan, astrofizikan amerikan)
7)Nga feja vjen qëllimi i njeriut, nga shkenca aftësia e tij për ta arritur atë. Njerëzit ndonjëherë pyesin nëse feja dhe shkenca nuk janë të kundërta? Ato janë; ashtu si gishti i madh dhe gishtat e dorës sime që janë përballë njëri-tjetrit. Është një kontradiktë që na lejon të kuptojmë çdo gjë.
(I ndjeri William H. Bragg, fizikan britanik)
8)Feja dhe shkenca janë padyshim të papajtueshme. Feja dhe shkenca ofrojnë shpjegime përse ekzistojnë jeta dhe universi. Shkenca përdor prova dhe vëzhgime empirike të testueshme. Feja varet nga një besim subjektiv në një krijues. Vetëm një shpjegim është i saktë. Tjetra duhet të refuzohet. Shpjegimet kërkojnë prova. Nuk ka asnjë provë për një krijues jashtë mendjes njerëzore, ndërsa dëshmitë për evolucionin dhe origjinën e jetës rriten çdo ditë. Në dritën e këtyre provave të padiskutueshme, besimi fetar në një hyjni nuk ka më kuptim sesa besimi në përbindëshin tashmë legjendar të spagetit fluturues.
(Lorna Salzman, aktiviste amerikane mjedisore)
9)Ekziston një ndryshim thelbësor midis fesë, e cila bazohet në autoritet, dhe shkencës, e cila bazohet në vëzhgim dhe arsye. Shkenca fiton sepse funksionon. Unë besoj se universi qeveriset nga ligjet shkencore. Ligjet mund të jenë vendosur nga Zoti, por Zoti nuk ndërhyn për të thyer ligjet. Kur shikojmë madhështinë e madhe të universit dhe sa e parëndësishme dhe e rastësishme është jeta njerëzore në të, ekzistenca e Zotit duket shumë e pamundur.
(Fizikanti Stephen Hawking)
