Liqeni Tulare në Luginën San Joaquin të Kalifornisë, dikur ishte një nga trupat më të mëdhenj të ujërave të ëmbla në të gjithë SHBA, por rreth 130 vjet më parë ai u zhduk kryesisht falë lakmisë së kolonialistëve, të cilët kulluan ujërat për të krijuar tokë bujqësore të punueshme.
Megjithatë, vitin e kaluar, liqeni dikur i dashur u rishfaq papritmas, duke sjellë me vete efekte pozitive dhe të dhimbshme.
Në fund të shekullit të 19-të, Tulare ishte “trupi më i madh i ujërave të ëmbla në perëndim të lumit Misisipi”, shpjegoi Vivian Underhill e Universitetit Northeastern në një njoftim për shtyp.
Në atë kohë, ai përmbante aq shumë ujë sa që një anije me avull mund të transportonte “furnizime bujqësore nga zona Bakersfield deri në Fresno (në zemër të luginës së San Joaquin) dhe më pas deri në San Francisko” – një distancë prej gati 300 miljesh.
Megjithatë, në dekadat pasuese, “liqenet stërgjyshore” dhe rrugët ujore lidhëse që e bënë të mundur një rrugë të tillë u zhdukën plotësisht falë ujitjes së bërë nga njeriu.
I quajtur “Pa’ashi” nga fisi indigjen Tachi Yokut, Liqeni Tulare ushqehej kryesisht nga shkrirja e borës nga malet e Sierra Nevada, në krahasim me reshjet, të cilat janë të pakta në rajon.
Fresno merr pak më shumë se 25 centimetra shi në vit mesatarisht dhe ndonjëherë edhe më pak se tre, sipas Shërbimit Kombëtar të Motit.
Duke parë peizazhin e thatë të luginës së San Joaquin gjatë shekullit të 21-të, do të ishte e vështirë të imagjinohej një trup kaq i madh uji që dominonte peizazhin.
Sidoqoftë, në vitet 1800, “Fresno ishte një qytet buzë liqenit”, tha Underhill.
Studiuesi, i specializuar në etnografinë dhe drejtësinë mjedisore, shpjegoi se liqeni filloi të zhdukej fillimisht në fund të viteve 1850 dhe në fillim të viteve 1860, falë “dëshirës së shtetit të Kalifornisë për të marrë tokë [historikisht indigjene] dhe për ta vënë atë në pronësi private”.
Ky proces u quajt “rikuperim” dhe shpesh përfshinte “ose kullimin e tokës së përmbytur ose ujitjen e tokës së shkretëtirës për të krijuar tokë bujqësore të punueshme”, tha ajo.
Nëse “njerëzit mund ta kullonin atë tokë”, atyre “do t’u jepej pronësia e pjesëve të asaj toke”. Pra, kishte një nxitje të madhe për kolonët e bardhë që të fillonin ta bënin atë punë,” shtoi ajo, duke e përshkruar procesin si një “projekt kolonial thellësisht kolonial”.
Hera e parë që liqeni u zhduk plotësisht ishte rreth vitit 1890, kur “uji i tij në thelb u përdor për të ujitur të gjitha tokat e thata përreth asaj zone”, vazhdoi ajo.
“Tani lugina përshkohet nga qindra kanale vaditëse, të cilat të gjitha fillimisht u ndërtuan për të marrë ujin e liqenit dhe për ta hedhur në fusha të ujitura.”
E megjithatë, në vitin 2023, Liqeni Tulare u kthye nga të vdekurit.
“Kalifornia sapo u përmbyt me borë në dimër dhe më pas shi në pranverë,” shpjegoi Underhill.
“Nëse keni një ngjarje shiu dhe bore, bora shkrihet shumë shpejt,” dhe e gjithë kjo ende shkon në depresionin ku dikur ulej Liqeni Tulare.
Muaj pas ringjalljes së liqenit, ndikimet mund të shihen në jetën e egër lokale.
“Zogjtë e të gjitha llojeve – pelikanë, skifter, zogj uji” po kthehen, tha Underhill, duke shtuar se “Taçi gjithashtu thonë se ata kanë parë kukuvajka të gërmuar rreth bregut”, një specie e përshkruar si “e cenueshme ose e rrezikuar.”
Për Tachi Yokuts, “kthimi i liqenit ka qenë thjesht një përvojë tepër e fuqishme dhe shpirtërore,” tha Underhill.
“Ata kanë mbajtur ceremoni në anë të liqenit. Ata kanë qenë në gjendje të praktikojnë përsëri praktikat e tyre tradicionale të gjuetisë dhe peshkimit.”
Megjithatë, për fermerët dhe pronarët e tokave të rajonit, tabloja ka qenë shumë më pak rozë.
Shumë prej këtyre punëtorëve të bujqësisë kanë pësuar humbje shkatërruese si rezultat i përmbytjeve, ku shumë prej tyre kanë humbur tërësisht shtëpitë e tyre.
Tashmë janë duke u bërë përpjekje për të tharë liqenin edhe një herë, dhe Underhill tha se ajo pret që ai të mbetet në një formë për rreth dy vjet të tjera – megjithëse ngjarjet e reja atmosferike të lumenjve mbi Kaliforni këtë vit mund ta komplikojnë këtë.
“Nën ndryshimin e klimës,” thotë Underhill, “përmbytjet e kësaj magnitude ose më të lartë do të ndodhin me frekuencë në rritje.”
“Në një moment të caktuar, mendoj se do t’i duhej shtetit të Kalifornisë të kuptojë se Liqeni Tulare dëshiron të mbetet. Dhe në fakt, ka shumë përfitime ekonomike që mund të përfitohen duke e lënë atë të mbetet.”
Ajo gjithashtu vuri në dukje se ringjallja e vitit të kaluar nuk ishte kthimi i parë i liqenit që nga vitet 1800.
“Kjo ka ndodhur në vitet ’80, ka ndodhur një herë në vitet ’60, disa herë në vitet ’30,” tha ajo.
Duke parë kontekstin më të gjerë mjedisor, Underhill theksoi: “Ky peizazh ka qenë gjithmonë një nga liqenet dhe ligatinat, dhe bujqësia jonë aktuale e ujitur është vetëm një përplasje shekullore në këtë histori më të madhe gjeologjike.”
“Kjo në fakt nuk ishte një përmbytje. Ky është një liqen që kthehet.”
Megjithatë, në mars të këtij viti, Guardian shkoi për të vizituar liqenin ikonik dhe e gjeti “filiza bari e baltë të trashë”.
Më pak se një vit pas ringjalljes së tij, Liqeni Tulare ishte zvogëluar në vetëm 2,625 hektarë, sipas zyrës së shërbimeve të urgjencës në qarkun Kings.
Dhe zyrtarët tani presin “zhdukjen e tij të afërt”, tha Abraham Valencia, me zyrën e shërbimeve të urgjencës, për gazetën. Kjo do të thotë, “duke mos lejuar rrjedhjen e paparashikuar të shkrirjes së borës që shkakton përmbytje në rrjedhën e sipërme”.
Me fjalë të tjera, siç shkroi Dani Anguiano: “Pavarësisht parashikimeve, liqeni pothuajse është zhdukur”.
