Nga Bedri Tahiri
Historia jonë është përplot data dhe ngjarje, në të cilat, krahas burrave, morën pjesë edhe gratë shqiptare. Ato me forcën dhe fuqinë e vet, kur kërkohej mbrojtja e atdheut, nuk i përfillnin zakonet e vjetra dhe kanunet e mykura, por dilnin maleve, përkrah vëllait, burrit apo djalit dhe luftonin për lirinë dhe pavarësinë e vendit. Pjesëmarrja e tyre në beteja tregon se luftërat tona ishin të drejta dhe çlirimtare. Këtë e vërteton edhe thënia e Sami Frashërit: “Në cilën anë të luftës sheh se gratë kanë rrokur armët, mos dysho në të drejtën që ka ajo anë, sepse gruaja nuk i kap armët pa qenë gjendja e padurueshme”.
Në mesin e gjithë atyre grave e vajzave shqiptare, që bën emër në histori, qëndron si një kurorë lavdie NUSJA E MALEVE, Heroina e Popullit, amazonja shqiptare, Qerime Halil Radisheva, e skalitur në faqet e historisë me emrin SHOTË GALICA (1895-1927).
Shota u lind më 1895 në Radishevën heroike. Vajzën topolake, te vetmen motër midis gjashtë vëllezërve, e pagëzuan Qerime, por nga dashuria e thërrisnin SHOTË. Ky emër përkëdhelës dalëngadalë do ta zëvendësojë emrin e saj të vërtetë dhe do të mbetet i shkruar me shkronja të arta në altarin e pavdekësisë.
Më 1912, Azemi e Shota fejohen. Mirëpo koha rrodhi ndryshe. Trimi po vuante në burgjet e Serbisë, ndërsa Vasha po e përgatiste pajën e nusërisë. Dhe, një ditë u thyen dyert e burgjeve, u vranë rojat, u kapiten malet dhe, sakaq, Trimi u gjend në Radishevë. Ishte fundi i vitit 1915. Shota, shpejt e shpejt, u bë gati, lidhi gërshetat, e vuri plisin e bardhë në kokë dhe e futi nagantin në brez. Trimi dhe Vasha, hipur mbi kuaj e të përcjellë nga bashkëluftëtarët vajtën në Galicë e prej andej në male.
Dalja e Shotës në mal, e veshur si burrë, kishte rëndësi të dyfishtë: e luftonte armikun, që ua kishte marrë lirinë dhe, në anën tjetër, i luftonte zakonet prapanike, të cilat femrën shqiptare e kishin robëruar dyfish
Krahas luftës me armë, Shota e çmonte edhe luftën me penë. Ajo thoshte: “Shtylla e kombit është shkolla në gjuhën e nanës”. Shoqërohej shumë me Igballe Prishtinën dhe librat që ua sillte Hasani nga mërgimi i shpërndanin në popull. Edhe vetë sa ishe në “Zonën Neutrale të Junikut” e kishte mësuar shkrim-leximin nga mësuesi patriot Nimon Ferizi.
Shotë Galica nuk iu nda burrit deri në vdekje. Pas varrosjes së tij në thellësinë e shpellës “Çuku që kërcet” (73 m), Çetën do ta kryesoj Shota, e cila zhvilloi edhe disa beteja fitimtare.
Pas betejës së fundit në Llaushë, në vjeshtën e vitit 1926, ku edhe plagoset rëndë, ajo me disa fëmijë të shokëve të vrarë, niset për në Shqipëri. Në fillim u vendos në Shullaz e më vonë në Derven të Fushë-Krujës, në një shtëpi përdhese. Plaga e rëndë, mërzia për Kosovën e robëruar e të lënë në mjerim, dhembja për jetimët kosovarë, që po hiqnin të zitë e ullirit e dobësuan shumë. Gishtat e dorës së djathtë ia prenë mjekët se iu kishin ngrirë nëpër male duke e mbajtur pushkën. Mezi e siguronte kafshatën e bukës për vete dhe për jetimët që i rriste. Nga skamja u detyrua ta shes edhe pasurinë e fundit që e kishte, kalin e Azemit, Allçin.
Më 10 korrik 1927, në moshën 32-vjeçare, në gjendje të mjerueshme, i mbyll sytë njëherë e përgjithmonë heroina shqiptare Shotë Galica. Varrimi i saj në Fushë- Krujë, nuk u bë në heshtje, siç dëshironte qeveria e Ahmet Zogut. Në përcjelljen e saj të fundit erdhën shumë njerëz nga rrethe të ndryshme.
Në vitin 1962, Shteti Shqiptar ia ngriti lapidarin në Fushë-Krujë duke e nderuar edhe me titullin e lartë HEROINË E POPULLIT.
As në Kosovën martire kujtimi për këtë heroinë nuk u shua kurrë. Por, edhe sot e kësaj dite, urimi më i dashur që u bëhet vajzave kosovare është t’u thuash “U BËFSH SI SHOTË GALICA!”
Francezët e pagëzuan “Zhan d’Arka shqiptare” që më 1920 kur e panë foton e saj në fonotekën e Kel Marubit në Shkodër.
* * *
Heroina Shotë Galica mbetet simbol i qëndresës së femrës shqiptare për të gjitha kohët. Ajo, me trimërinë e saj, frymëzoi dhe cyti të gjitha mendjet krijuese. Kështu, për të u thurën këngë, u skalitën lapidarë, u hartuan poezi, u shkruan tregime, romane e drama.
Si përherë, përmendoren e parë dhe më të bukurën ia bëri krijuesi popullor me vargjet e tij brilante:
N’Drenicë lindi nji trimëreshë,
E ka lind nana me armë ngjeshë,
N’kapuç t’bardhë e n’tirq të zi
Boll e bukur me pa me sy.
Që ditën kur ajo bashkohet me Azemin, lidhje kjo që simbolizon unitetin dhe bashkimin kombëtar të të dy gjinive në luftë për çlirim kombëtar, krijuesi popullor e cilëson si bashkim të dy luanëve, duke e quajtur Nuse të luftës, emër ky që do ta përcjell deri në amshim:
Mëngjes i bardhë, në të ague
Nuse Shota n’luftë ka shkue.
Hoqi unaza e jelek,
Ngjeshi gjerdanin me fishekë.
Mbete ti Nuse e Luftës.
Trimëria dhe heroizmi i saj pasqyrohet në shumë këngë, por pa u thelluar në to, nuk mund ta kapërcejmë atë që flet për vrasjen e naçallnikut të Mitrovicës, në korrik të vitit 1921, kur ia numëron plumbat në ballë:
Naçallnik, he fytyrzi
Boll ke dalë shpi për shpi
Boll me gra ke ba mahi
Ke vra fëmi tuj pi n’gji
Tash po sheh grua me sy
e djeg veten të vret ty.
Rreptë po qet Shota allti
Duken n’tokë e ka shtri.
Kjo heroinë del edhe me emra të tjerë, si: Kreshnike, Dada Shotë, Burrë mbi burra etj.
Edhe poetët e poeteshat tona ia kushtuan vargjet më të bukura kësaj heroine. Në to, Shotë Galica, del luftëtare e paepur, që here- herë ua kalonte edhe burrave. Pena e tyre nuk është lodhur shumë për bukurinë e saj fizike, por më tepër për atë shpirtërore, luftarake e kombëtare.
Epitetit Nuse e luftës që ia dha këngëtari popullor nuk kanë mundur t’i largohen as poetët. Kështu, Dritë Azemi-Kelmendi, shkruan:
A e mban mend Qyqavicë plakë?
Nusen e Maleve mbi kalë
A të kujtohet moj Galicë?
Nusja trime në Drenicë…
Ndërkaq poeti Zeqir Gërvalla do të thotë:
Azemi – sokol djali
Burrë me Besë e Trimëri
Shota – Nuse Mali
Rreze mbi Arbëri
Përafërsisht kështu shkruan edhe poeti Agim Gjakova :
Shotë, ata s’të kishin pa
As vajzë, as nuse
As grua, as burrë.
Të panë me pushkë.
Edhe atdhetari, Abdyl Krasniqi, i cili më 1971 i nxori eshtrat e Azem Galicës nga shpella “Çuku që kërcet” shprehet kështu:
Kush ta bëri dasmën malit?
Azem Bejta pika e djalit!
Kush ta dhuroi xhamadanin?
Kush ta dha jataganin?
Azem Bejta ai shkëmb mali!
Se Shota nuk ishte hyjnore, por një trimëreshë e lindur në trojet tona të nëpërkëmbura nga barbarët, tregojnë edhe vargjet e Vasil KOÇIT:
S’ke lindur nga përrallat, nga legjendat
as nga hyjnitë mitologjike,
të lindën hallet, vuajtjet, brengat
dhe koha jote e madhe epike
Kjo trimëreshë sypatrembur nuk do të gjejë prehje as në pavdekësi, sepse Atdheu i saj ende vuan, i ndarë e i copëtuar, andaj Jakup Ceraja thotë:
Me fis e pa fis
Në derë të historisë
E re për Londër
Pa krah për Paris
Shotë amazonja
Hartë e Arbërisë.
Vargje për heroinën Shotë hartuan edhe shumë e shumë pena tjera, që është e pamundur të përfshihen brenda një kumtese.
Kjo figurë madhore e kombit zë vend të rëndësishëm edhe në prozën tonë tregimtare e romaneske. Kësaj radhe jemi ndalur të dy tregimet e Shefqet Tiganit: “Plisat e bardhë” dhe “Pushkët e Galicës” dhe të tregimi “Nusja e Maleve dhe Trimi” të Adem Gashit.
Në to, edhe pse me temë historike, nuk dominon faktografia historike, por artistikja dhe përgjithësimi i ngjarjeve reale të kohës. Duhet cekur se të tregimi “Pushkët e Galicës” na del edhe një heroinë tjetër, Sherife Galica, nëna e Azem Galicës, e cila, kur rrethohet në kullë vetëm me Shotën luftojnë dhe qëndrojnë derisa u shkojnë në ndihmë galicasit.
Ndërkaq, në botën romaneske jam fokusuar tek romanet: „Shota dhe Azem Galica“ të Ajet Haxhiut, „Prijësja e komitëve“ të Sylejman Krasniqit, „Shote Galica“ të Mehmet Kajtazit dhe „Nusja e Maleve“ të Riza Greiçevcit.
Gjatë përgatitjes së kësaj teme iu kam referuar edhe dy dramave; „Gurët e Kreshanës“ të Loni Papës dhe „Gërsheti i Luftërave“ të Avni Mulës, tek të cilat dominon imagjinata krijuese dhe trilli letrar, ku edhe vetë Shota e Azemi dalin me emra të tjera, megjithëse fare lehtë nënkuptohet historia reale.
Në të përfunduar, kërkoj falje nga të gjithë ato pena që kanë skalitur ndonjë varg për Shotë Galicën e që, në mungesë informacioni a të hapësirës, nuk i kam përmendur kësaj radhe.Lavdi e përjetshme!/bulevard news
