Nga Shpendi Topollaj
U bë kohë e gjatë qyshkurse poeti dhe eseisti erudit Abdulla Tafa ka shkuar të flerë në Qiell, në harkun e yllësisë së Luanit, ku kërkon të mësojë misterin e lindjes së tij më 27 Korrik të vitit 1947. Nuk e di në është zgjuar dhe e ka gjetur atë, por jam mëse i sigurtë se ne këtu në tokë, ende nuk jemi ndërgjegjësuar se çfarë gjiganti ishte ai dhe sa ka humbur letërsia shqipe me ikjen e tij. Thonë se njerëzit e mëdhenj vdesin dy herë: një herë si njerëz të zakonshëm dhe një herë si njerëz të mëdhenj. Kjo e bën akoma më të rëndë atë largim të parakohshëm. Por thonë gjithashtu se poetët rrojnë pas vdekjes. Kjo na e lehtëson disi dhimbjen dhe brengën që ndiejmë për të. Ndofta ai, pasi u shërbeu njerëzve këtu në Tokë, shkoi, sikurse e thotë edhe emri i tij që t`i shërbejë vetë Zotit. Dhe mua personalisht, s`më del nga mendja ajo çka ai me një talent të jashtëzakonshëm na la si dëshmi gjenialiteti te libri i tij “La Place de la Concorde”.
Duke qenë impresionues deri në mahnitje, me bukurinë e ëndrrës së pa realizuar, por edhe me paradoksin historik që mban emri i tij që në shqip do të thotë sheshi i paqes, harmonisë apo mirëkuptimit, ndërkohë që gijotina e vendosur atje ka prerë pa mëshirë dhe me gjakftohtësi kokat e 1200 njerëzve, mes tyre edhe të vetë mbretit Luigji i XVI – të dhe madamës Rolandë, e cila, pikërisht atje, para vdekjes tmerroi edhe xhelatin me thirrjen e saj “Liri, sa krime janë bërë në emrin tënd!”, La Place de la Concorde e projektuar për ngjarje të mëdha qysh më 1753 nga Gabrieli, duke qenë se gjithmonë ka tërhequr si rrallëkush vëmendjen e poetëve, aq sa Majakovski shkroi: “Sikur të isha shtylla e Vandomes, / Do të martohesha me sheshin e Konkordes”, është ndofta emri më i përshtatshëm për të qëndruar mbi kapakun e njerit prej librave më dinjitozë që është botuar te ne dhe që ka për autor mikun tonë sa të ditur aq dhe të thjeshtë Abdulla Tafa. Ka dhe diçka shqiptare në këtë shesh; kolona që ndodhet në qendër të tij, gati 23 m. e lartë dhe me peshë 230 ton, dëshmitare 3000 vjeçare deri dhe e bëmave të Ramsesit të II – të, ju dhurua Francës, nga Mehmet Aliu ynë. Por dua të besoj se nuk është vetëm ana emocionale që e ka shtyrë këtë bir Kavaje që të kërkojë titullin e librit të tij aq larg, pasi bashkohem plotësisht me të nderuarin Ndoc Papleka se “Ajo që të ve në mendime kur përqendrohesh te ky titull, është domethënia e tij, simbolika që të sugjeron.” Veç do të shtoja se edhe vetëformimi zhylvernian i këtij autori e ka orientuar qysh herët nga molla e ndaluar Perëndim. Pastaj, s`ka përse të çuditemi: a s`ishte kjo Francë që e kuptoi dhe e vlerësoi F. Konicën, I. Kadarenë, J. Vrionin më parë dhe më shumë se atdheu i tyre? Se për një kohë fatkeqsisht të gjatë, idiotësia e ligësia e atyre që e drejtuan këtë vend, sa më shumë bindej për zgjuarsinë e diturinë e A. Tafës me shokë, aq më shumë kujdesej për t`i degdisur humbëtirave, ku u duhej të shpenzonin tërë potencialet e tyre vetëm për vulgaritetet e mbijetesës. Mënyrë më të mirë për t`u mbyllur gojën atyre nuk kish. Dhe në qoftëse në hierarkinë e vlerave të krijuesve, Abdulla Tafa ka një vend shumë të respektuar, duhet ta dini se edhe në atë heshtje të mallkuar, ai ka qenë heroik, pasi është ashtu sikurse ka thënë Niçja se “Është e vështirë të jetosh mes njerëzve, pasi është e vështirë të heshtësh.” Kur flas për heshtjen e detyruar të Abdullait, nuk kam parasysh vetëm kuptimin sizifian të saj, pasi ky hero i mitologjisë, vuante mëkatet e veta, qoftë si dekonspirues i planeve të perëndive, qoftë si grabitës i udhëtarëve. Por, mendoni si është ndierë një i pafajshëm si ai kur shihte se dijet dhe idetë që lindnin prej tyre, zienin si llavë vullkani e s`gjenin krater për të shpërthyer. Për ne që e kemi njohur atë qysh në atë kohë, kjo heshtje fliste shumë. Ajo qe gjithashtu edhe protestë, edhe sfidë. Dhe patjetër që ai do të kishte plasur, sikur të mos kujtonte se ajo kohë duhej mbushur ashtu sikurse këshillonte Hesiodi se “Perënditë caktuan që para suksesit njeriu të djersitet.” Por dhe heshtja e tij qe relative; si ata filozofët e lashtësisë, ai rrugëve me baltë të qytetit, bisedonte pafund për tema të rëndësishme, me shokët e tij intelektualë që Kavajës nuk i kanë munguar kurrë. Ata e dinin se e para ishte liria dhe sipas Remarkut “Veç dituria e bën njeriun të lirë.” Ndizej mes tyre debati për çështje delikate, nga ato që vështirë t`i dëgjoje dhe në qarqet intelektuale të kryeqytetit. Jetova në gjirin e këtyre njerëzve, ndaj ju lutem më besoni; se pavarësinë e të menduarit, kavajasit e kishin fituar qysh në gjallje të diktatorit e të diktaturës. Ndaj ata dhe qenë në ballë të luftës për demokraci. Por në qoftë se Kavaja e A. Tafës me shokë ishte aq pranë Tiranës, kjo e fundit i largohej përherë e më shumë asaj. Sado të përparuara të ishin mendimet e tyre atëherë, vështirë se do ta merrnin me mend se distanca deri atje do të ishte më e gjatë se vetë Parisi, aq sa, mos më keqkuptoni, druaj se edhe sot, ato sallone shkëlqimtare Rognerash e Sheratonësh, tremben nga pluhuri i këpucëve të intelektualëve provincialë. Sidoqoftë, A. Tafa si të ishte ndjekës i shkrimeve të shenjta, heshti deri kur e ndieu veten se ishte përgatitur për të folur. Me heshtjen, ai kishte kapërcyer fazën e parë të diturisë dhe tani ishte tek e gjashta, pra për ta përhapur te njerëzit. Një herë Gëtja, ndërsa merrej me rolin drejtues të intelektualit në përparimin e shoqërisë, thosh se aty ku ngjet tërheqja e tij, duhet pritur e kundërta, d.m.th. që mediokrit e të ngjashmit me ata, të thonë fjalën kryesore. Dhe a e dini se ç`ngjet? Duke besuar te rilindja e tij, Abdullai e mban vrapin te varri i Xh. Xhojsit, atje ku para tij kishte qenë Ezra Paundi (i cili gjithashtu kishte heshtur). Kanë shumë të përbashkëta ata. Nuk merren këta të dy me skalitje personazhesh, karakteresh apo ndodhish, por preferojnë që gjithçka të vazhdojë vetë rugëtimin sipas llogjikës së tyre. Lexuesit le të abstragojnë vetë. Këtë ua dikton ajo që për irlandezin quhej “përroi i ndërgjegjes”, por që do t`i shkonte për shtat edhe poetit tonë. Dhe janë shumë domethënëse dy fotografi, ku në njerën Abdullai i afruar te veshi i statujës së patriarkut të abstraksionit fundor dhe të absurdit që e çuan në modernizëm, i pëshpërit: “Nën hirin e dikurshëm prushitjet / Përskuqin e djegin, gati / Për t`u ribërë flakadan. / E natyrshme… / Tek dashuria është / Gjithmonë kthimi në hi / Dhe ringjallja / Si zogu i legjendës / Prej hirit.” Në tjetrën, të bëhet se vetë shpirti i Xhojsit ja kthen poetit tonë filozof (Po ndryshoj fare pak gjë): “Ata e bënë punën; më lanë në baltë / Veçse ky shpirt, mbaj vesh, miku im, / Si feniksi mund të çohet mbi flakë / Siç dielli del pas territ në agim.” Lidhur me krijimtarinë e botuar, A. Tafës, askush nuk do t`ja merrte për mungesë modestie, sikur të përgjigjej me një varg të Buonarrotit: “Kam ecur fillikat në rrugë të pashkelura.” Dhe duke ecur në këto rrugë, ai vërtetë mbërrin në bugjejovicën e modernistëve, por nuk është tamam si ata. Se duhet pranuar që sot, shumë shkrimtarë, duke përqafuar rryma të ndryshme mosderniste e postmoderniste, nga frika se mos akuzohen për një kopjim natyralist të jetës dhe fenomeneve të saj, e teprojnë deri në abuzim me hermetizmin e tyre, duke harruar se lajmëtari i perëndive, përpara se të bëhej mbrojtës i magjisë, prej nga vjen dhe emri i kësaj mënyre të shkruari të errët dhe shpesh të vështirë për t`u kuptuar, ka qenë mbrojtës i vetë natyrës. Abdullai, siç pohonte vetë te “Poeti e liqeni”, kishte kthjellësinë qelqore të thellësisë, pa ç`ka se kish për zemër Monteskienë i cili sikur e komplikon pak punën kur thotë se “Intelektuali bazohet në njohjen e ngjashmërisë së sendeve të ndryshme dhe në ndryshimin e sendeve të njejtë.” Ja diçka nga poezia kushtuar Gogenit: “Duke u vetëvrarë / Pa u vrarë dot.” Ose tek ajo me motive popullore: “Hanko moj, mos shkel në varre / Se të vdekurit i ngjalle / Të gjallët / Në dhe i kalle.” A. Tafa, qoftë dhe teknikisht, ashtu siç kujdeset për thelbin e gjërave, ashtu kujdeset edhe për atë që duket sipërfaqsore. Duke ngjitur parnasin, pa qenë asnjëherë parnasian, ai e instrumenton vargun sa të duket se i bën fjalët të vallëzojnë: Ulërin, ulërima me ulërimë. Frymojnë frymëzimin e frymës. Shkulmon me shkulme. Farfuri, në qerpik farfuritës. Do ta farfurojë, pikëz loti. Trajtmërisht të pa trajtë. Të lëkurëzojë në lëkurë gjithësinë. Si ja luajnë lojën lojës etj. Ky libër do të ishte i paplotë pa prozën e Abdullait që kryesisht është lektrim me studentët që ngjet me bisedë dhe dialog me pedagogët në lulishte që ngjet me një lektrim – siç shprehet dikush në një shënim sqarues. Vetëm kështu mund të krijosh një mendim të plotë për potencialet e jashtëzakonshme intelektuale të poetit dhe eseistit të papërsëritshëm Abdulla Tafa edhe pse do të lindte dyshimi i trishtë: Nëqoftë se dikur heshtja e njerëzve si ai qe heroike, po sot, heshtja ndaj tyre, mos është krim? Se vetë Sansoni, me fytyrën e padepërtueshme dhe gijotina e tij, i kanë kaluar kujtesës historike, por fjalët e madamës Rolandë ushtojnë akoma. Ndaj dhe Abdulla Tafa, nga lartësia e Qiellit ku është ngjitur paralajmëron: “Më mirë mos e merrni kokën / Në sheshin e prerjes së kokave / Me emrin e bukur / La Place de la Concorde.” E që kjo të mos përsëritet kurrë, le t`i shkruajmë me gërma të arta fjalët e Viktor Hygoit: “Popuj, dëgjojeni poetin, / dëgjojeni ëndërrimtarin e shenjtë!”
