Gjithçka është normalizuar në fshatin Gjadër dhe në qytetin port të Shëngjinit në veriperëndim të Shqipërisë. Pothuajse saktësisht një vit nga dita kur parlamenti shqiptar ratifikoi marrëveshjen e diskutueshme të vendit për qendrën e emigrantëve me Italinë, asnjë emigrant nuk është në asnjërën nga objektet e ndërtuara në Gjadër dhe Shëngjin.
Marrëveshja e nënshkruar nga Italia dhe Shqipëria në nëntor 2023 dhe e ratifikuar nga parlamenti shqiptar më 22 shkurt 2024, parashikonte që Italia të ndërtonte qendra të mbajtjes së emigrantëve në Shqipëri që do të strehonin deri në 36,000 migrantë të parregullt në vit, ndërkohë që kërkesat e tyre për azil do të shqyrtoheshin nga Italia.
Që atëherë, mbi 70 emigrantëm, kryesisht nga Afrika dhe Azia Jugore, janë transferuar në Shqipëri në tre grupe të ndryshme. Anija e parë, e cila kishte 16 emigrantë në bord, u dërgua në Shqipëri më 16 tetor. Të gjithë ata u kthyen në Itali pasi një gjykatë në Romë vendosi se transferimi ishte i paligjshëm dhe se riatdhesimi i tyre në vendet e tyre të origjinës mund të shkelte mbrojtjen ligjore ndërkombëtare.
Pasuan dy transferime të tjera emigrantësh: Një grup prej tetë personash u dërgua në Shqipëri më 8 nëntor dhe një grup tjetër prej 49 personash më 28 janar. Në të dyja rastet, Gjykata e Apelit të Romës vendosi se migrantët nuk mund të mbaheshin në Shqipëri derisa Gjykata Evropiane e Drejtësisë në Luksemburg të vendosë nëse vendet e origjinës së azilkërkuesve konsiderohen të sigurta për riatdhesim. Gjykata Evropiane e Drejtësisë pritet të vendosë për këtë çështje më 25 shkurt.
“Delegacioni nga Tavolo Asilo e Immigrazione [një aleancë kombëtare e OJQ-ve dhe organizatave të shoqërisë civile që synon të mbrojë të drejtat e emigrantëve në Itali] ka kryer misione monitorimi në Shqipëri për të vëzhguar objektet e ngritura dhe kontekstin në të cilin ato funksionojnë. Momentalisht nuk jemi më në Shqipëri, por vazhdojmë të monitorojmë nga afër situatën nga distanca dhe jemi gati të kthehemi për aktivitete të mëtejshme vëzhgimi”, tha ai për DW.
Të 73 emigrantët e transferuar në Shqipëri ishin përpjekur të arrinin në Itali ose Maltë me varkë nga Libia dhe, sipas Ferrit, kishin “frikë serioze se mos ktheheshin në vendet e tyre të origjinës”.
“Ne takuam individë që ishin të frikësuar, të hutuar dhe të çorientuar. Ata nuk kishin njohuri për procedurat, nuk ishin të përgatitur siç duhet për të aplikuar për azil dhe ishin në kushte izolimi. Situata e tyre tregon qartë se si modeli i Shqipërisë sjell një shkelje sistematike të të drejtave,” tha ai.
Sipas faqes së internetit Infomigrants, qeveria italiane tani po shqyrton planet për ripërdorimin e qendrave. Një opsion që besohet të jetë në tavolinë është shndërrimi i qendrave në “objekte riatdhesimi”. Megjithatë, duket se edhe ky plan do të përballet me kundërshtime.
“Duhet refuzuar tërësisht, pasi do të çonte në shkelje të mëtejshme të rënda të të drejtave të njeriut. Rreziku i stabilizimit dhe zgjerimit të këtyre strukturave mbetet real, veçanërisht nëse modeli i kontraktimit do të përsëritej diku tjetër. Analiza e rezultateve të tij deri tani tregon se mbyllja përfundimtare e këtyre qendrave është e vetmja alternativë,” tha ai.
Pavarësisht përpjekjeve të të dyja qeverive për të vendosur marrëveshjen në punë, shume eksperte dhe parti opozitare ne Itali kane qenë kundër saj që në fillim. Ata e konsiderojnë projektin një abuzim të të drejtave të njeriut dhe me një kosto totale të vlerësuar prej 1 miliard euro (1.04 miliardë dollarë) gjithashtu një humbje parash.
Elly Schlein, kryetarja e Partisë Demokratike të qendrës së majtë të Italisë, e ka përshkruar marrëveshjen si “një dështim të zhurmshëm”. Ajo i bëri thirrje kryeministrit italian Giorgia Meloni të japë dorëheqjen dhe tha se modeli i qendrës së emigrantëve në Shqipëri nuk do të funksionojë kurrë.
“Shumë pak njerëz janë transferuar dhe të gjithë janë kthyer më pas në Itali. Qendrat mbetën bosh për pjesën më të madhe të vitit dhe, gjatë periudhave operative, pritën vetëm një numër shumë të kufizuar individësh. Vështirësitë organizative, sfidat ligjore dhe konteksti politik kanë penguar zbatimin e saj,” thotë ai.
DW kontaktoi qeverinë italiane, duke i kërkuar asaj vlerësimin e saj për suksesin e marrëveshjes dhe nëse synon të ripërdorë qendrat. Asnjë përgjigje nuk ishte marrë deri në kohën e publikimit. Megjithatë, duke folur në një aktivitet me efektivë të lartë të policisë vetëm pak ditë më parë, Meloni tha se qeveria e saj është e vendosur të vazhdojë me marrëveshjen Itali-Shqipëri.
“Ne jemi të përkushtuar për të gjetur një zgjidhje për çdo pengesë, qytetarët italianë po i kërkojnë qeverisë së tyre të ndalojë migrimin e paligjshëm, sepse shkakton pasiguri”-, tha ajo.
Marrëveshja ka qenë objekt debati mes qeverisë shqiptare dhe opozitës që në fillim. Në të vërtetë, Partia Demokratike e Shqipërisë në opozitë është zotuar se nëse fiton zgjedhjet parlamentare të 11 majit, “kontrata me Italinë nuk do të rinovohet”.
Në fillim të kësaj jave, Komisioneri Evropian për Çështjet e Brendshme dhe Migracionin Magnus Brunner u takua me Giorgia Meloni dhe diskutoi “miratimin e mundshëm të hershëm të konceptit të ri të një vendi të sigurt të origjinës”.
Përpara se të udhëtonte në Itali, Brunner u tha mediave italiane se paketa legjislative për riatdhesimet e emigrantëve që shqyrtohet nga Komisioni Evropian do të ishte “shumë ambicioze” dhe do të përfshinte “detyrime të qarta për riatdhesimet”, “rregulla të rrepta për ata që përfaqësojnë një kërcënim për sigurinë” dhe një kuadër “më të koordinuar” në nivel evropian.
“Rreziku mbetet që qeveritë evropiane do të vazhdojnë të eksplorojnë zgjidhjet e kontraktimit, duke reduktuar kështu mbrojtjen për azilkërkuesit dhe duke zhvendosur përgjegjësinë për mbrojtjen ndërkombëtare përtej kufijve të BE-së”, tha ai.
