Duke pasur parasysh historinë e turbullt të besimit fetar në Shqipëri gjatë viteve të diktaturës së instaluar nga viti 1944 me ngritjen e komunizmit nën drejtimin e diktatorit Enver Hoxha, është e domosdoshme të ndalemi në vitin e fatkeq 1967, kur regjimi komunist e shpalli “de facto” Shqipërinë “shtetin e parë ateist në botë”, duke ndaluar çdo praktikë fetare si “importe ose ndikime të rrezikshme të huaja”. Kjo u zyrtarizua më 1976, kur ateizmi shtetëror u shkrua në Kushtetutë. Neni 37 thoshte: “Shteti nuk njeh asnjë fe dhe mbështet propagandën ateiste për të ngulitur tek njerëzit pikëpamjen shkencore-materialiste të botës.”
Në këtë periudhë, në vend të Biblës dhe Kuranit – duke qenë se në Shqipëri ekzistonin kryesisht tri fe: katolike, myslimane dhe ortodokse – u fillua botimi dhe shpërndarja e veprave të shkruara nga diktatori dhe bibliografia e tij që lavdëronte doktrinën komuniste.
Dhe në vitin 1977, neni 55 i Kodit Penal, caktoi një dënim me burg, nga tre, deri në dhjetë vjet, për propagandë fetare, shpërndarje ose posedim të teksteve dhe literaturës fetare.
Me urdhër të drejtpërdrejtë të diktatorit Enver Hoxha, në vitin 1967, Shqipëria filloi ndalimin e festimit të festave fetare, si: Krishtlindjet, Pashkët për të krishterët dhe Bajrami, Ramazani dhe të gjitha festat përkatëse, për myslimanët.
Të festosh Pashkët në fshehtësi nën diktaturë…
Kur Pashkët trokitnin në derë, për cilindo nga degët përkatëse të fesë së krishterë, pra, katolik apo ortodoks, cilido qoftë besimi i tyre specifik, gjyshërit apo prindërit tanë e mbanin brenda vetes, pa e shprehur dhe aq më pak duke e lavdëruar si të tillë, por e festonin këtë festë fshehurazi në familje, me të afërmit apo me miqtë më të besuar…
Ne mund të pohojmë me qetësi një të vërtetë tjetër: Shqipëria jonë ka qenë gjithmonë një vend që ka bashkëjetuar kryesisht me tri fe: me shumicë myslimane, me ortodoksë dhe katolikë. Nga vetë familjet dhe të afërmit tanë, pa paragjykim përfshiheshin disa nga xhaxhallarët dhe tezet tona, që ishin martuar me njerëz të një besimi të ndryshëm nga besimi i tyre.
Ose më mirë: disa paragjykime nga ana e brezave më të largët dhe konservatorë ndaj këtyre martesave, ekzistonin ende, por nga ana e të rinjve kjo ndodhte pak më pak.
Si rezultat, me këtë bashkim, ne kemi mundur të jetojmë së bashku në paqe, duke respektuar traditat dhe zakonet e njëri-tjetrit.
Duhet të themi gjithashtu se shkalla e intensitetit të besimit në fe, ishte më e lartë tek të moshuarit, tek ata që dikur kishin mundur të frekuentonin institucionet fetare, të praktikonin objektet e kultit dhe të falnin, por për brezin tonë, më i riu dhe më i fundit – ai i viteve 1970-’80 – që nuk kishte pasur kurrë mundësi të njihte një kishë apo një xhami, ligjërimi i vështirë i besimit ishte diçka e paqartë dhe e vështirë për t’u kuptuar.
E gjithë kjo, për arsyet e përmendura më sipër dhe që të gjithë i dimë shumë mirë: për kohën në të cilën jetuam, për regjimin nën të cilin jetuam dhe linjën e tij ideologjike, faktorë që penguan vetë mundësinë e njohjes dhe aq më pak të praktikimit të fesë.
Thënë këtë, për të kujtuar rastin e Pashkëve, të gjithë, përveç faktorit relativ që i lidhte me lutjen, u përpoqën të festonin edhe në tryezë, me gatime tipike sipas traditës dhe, gjëja më problematike, sipas mundësive ekonomike.
Por, aspekti më qesharak dhe më i veçantë për mua, atëherë fëmijë, ishte momenti i ngjyrosjes së vezëve të ziera në shtëpi!
Sa e lumtur e ndihmova gjyshen në kuzhinë dhe i ndota duart me bojë! Por, kini kujdes: a mund t’i kishim përcaktuar ndonjëherë si ngjyra ushqimore industriale? Realisht në këtë disiplinë nuk kishim komoditetet, elementet dhe përgatitjet e gatshme apo aksesorët e sotëm, por u mbështetëm te bojërat bimore.
Duke përjashtuar plotësisht, nga ana tjetër, vezët me çokollatë. Këto ishin një tjetër mangësi veç e veç…!
Pra, ngjyrosja e vezëve nuk ishte aspak e lehtë dhe u bë një sfidë e vërtetë! Një sipërmarrje për një arsye tjetër, edhe më të rëndësishme: sepse përpara se të fillonim “procesin e ngjyrosjes”, duhej të merrnim lëndën e parë, pra vetë vezët!
Ishin “vezë zonjash”, aq të kërkuara dhe të kufizuara në treg, sa që për të pasur sukses të festës me këtë rast, për sa u përket vezëve para së gjithash, duhej organizuar paraprakisht.
Sapo kishe vezët, nuk mund të shkoje në dyqanet ushqimore lokale për lëndët ngjyruese, aq më pak në supermarket (kjo e fundit as që ekzistonte), madje as në pastiçeri. Ishte e nevojshme të vihej në veprim imagjinata dhe zgjuarsia krijuese!
Pra, gjyshja filloi të punojë. Për t’i ngjyrosur vezët jeshile, ajo më vuri të mbledh hithrat në një fushë afër shtëpisë sime, të cilat tashmë do të më kishin djegur duart dhe do t’i mbushnin me flluska, e cila shkaktoi një kruarje të bezdisshme, para se t’i sillja në shtëpi. I vuri të ziejnë dhe nxirrnin një lëng të gjelbër, me ngjyrë të fortë dhe të ndezur. Në këtë mënyrë, do ta kishim bërë për vezët me ngjyrë jeshile!
Për vezët e kuqe ka zier panxharin, që ka nxjerrë një lëng të kuq të errët, afër ‘Bordo’ dhe ky version ka qenë edhe fantastik!
Marrja e ngjyrës së verdhë ishte pak më e komplikuar, pasi ajo u përpoq ta merrte atë nga kërpudhat e egra. Por kërpudhat nuk ishin të lehta për t’u gjetur, dhe atëherë duhej të ishe në gjendje t’i njihje.
Më pas kërkoi ndihmën e një mikut tonë të dashur familjar, një zotëri i moshuar, që kishte pasion eksplorimin e natyrës dhe florës së saj, i cili endej nëpër fusha dhe kodra përreth qytetit, për të mbledhur barëra medicinale, të cilat i përdorte për kura dhe ilaçe popullore, tradicionale. Dhe ja, pasi kishte mbledhur kërpudhat e egra, i ziente ato dhe mori ngjyrën e verdhë për vezët!
Në praktikë, këto përgatitje fituan një formë të veçantë magjepsjeje, jo vetëm sepse ishte e vështirë për të siguruar të gjitha materialet e nevojshme për këtë të ashtuquajtur “mision”, por edhe sepse gjithçka u zhvillua në fshehtësi, duke u mbështetur vetëm tek njerëzit, besimi i të cilëve meritohej, vetëm tek ata njerëz që dihej se nuk na tradhtonin dhe nuk na bënin të paguanim pasoja të rënda për veten dhe familjen tonë, të vetëdijshëm për shkeljet e vazhdueshme të rregullave të asaj kohe, pasi ndalohej me ligj besimi fetar dhe çdo manifestim i kremtimit të tij.
Ah, edhe një detaj! Më pëlqyen vezët jo vetëm të ngjyrosura, por edhe të zbukuruara me disa vizatime mbi to! Asokohe nuk mund të përdornim as pastel, as ngjyra të tjera, sepse në fund të fundit kishim, më së shumti, lapsa me ngjyra për shkollë…! Natyrisht, ngjitëse për këtë lloj dekorimi, as që ekzistonin.
Më pas, imagjinata e gjyshes u zgjerua në vizatime: ajo mori disa gjethe majdanozi, i ngjiste mbi vezë, para se t’i ngjyroste, i lidhi me një prerje nga çorape ose geta dhe, pasi i ziente në ujë me ngjyrë, vendi i mbuluar nga gjethet e majdanozit, mbeti i bardhë dhe ja ku e keni vizatimin…!
Duke ju uruar të gjithëve Gëzuar Pashkët, ju dërgoj nga larg një urim dhe një mendim gjyshërve tanë dhe të gjithë njerëzve tanë të dashur, që nuk na janë më afër fizikisht, por që ishin protagonistë të momenteve të paharrueshme të fëmijërisë sonë, duke arritur kështu të mbeten përgjithmonë në zemrat tona./Memorie.al
