Shqipëria, prej vitesh, vuan mungesën e fuqisë punëtore. Për ta lehtësuar këtë problem, Qeveria është në negociata me Filipinet për një marrëveshje që do t’i sillte mijëra punëtorë. Përfaqësuesit e biznesit – kryesisht të sektorit të turizmit dhe manifakturës, që përballen me mungesë të theksuar punëtorësh – thonë se e mirëpresin këtë hap. Ekspertët dhe aktivistët nuk janë të gjithë në një mendje: për disa, një marrëveshje e tillë është e vonuar, e për disa të tjerë nuk garanton sukses.
Të dhënat aktuale në ueb-faqen e Agjencisë Kombëtare të Punësimit dhe Aftësimit tregojnë se bizneset i kanë të shpallura 5.500 vende të lira pune. Numri i punëkërkuesve, ndërkaq, është rreth 74 mijë, sipas Institutit të Statistikave.
Shqipëria “në radhë” për punëtorë nga Filipinet
Gjatë një takimi me përfaqësues të biznesit pak ditë më parë, përfaqësues të Ministrisë së Ekonomisë në Shqipëri bënë të ditur se Qeveria është në negociata për të sjellë punëtorë të huaj të kualifikuar. “Ministria e Ekonomisë po bën përpjekje të mira për të marrë punonjës cilësorë nga tregu i huaj. Ajo që po them si një e re që do të ndodhë shumë shpejt, është që jemi në përfundim të një kontrate me një shtet që ka punonjës të kualifikuar në disa industri, përfshirë atë të turizmit, por edhe të veshjeve”, tha Albin Gega, drejtor i përgjithshëm i Punësimit dhe Arsimit Profesional në Ministrinë e Ekonomisë.
Ai tha se kjo marrëveshje do të mundësojë që, krahas trajnimeve dhe rritjes së cilësisë së punëtorëve, të plotësohen edhe nevojat e tregut për punonjës të kualifikuar. Më pas ishte kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, bëri të ditur se për cilin shtet bëhet fjalë. “Po bëjmë negociata me Filipinet. Po ta shikosh radhën e vendeve që nga Austria, e vende të tjera… plot. Tridhjetë e tetë vende evropiane janë në radhë për të nënshkruar marrëveshje me Filipinet për krahun e punës”, tha Rama.
Ai nuk foli për shifra, por përfaqësues të biznesit dhe ekspertë të punësimit thonë se po diskutohet për 30-40 mijë punëtorë të kualifikuar. Referuar shifrave zyrtare të Ministrisë së Brendshme të Shqipërisë, prej vitit 2019 deri në vitin 2023 janë dhënë 24.590 leje pune për shtetas të huaj, por nuk ka asnjë të dhënë se sa prej tyre janë aktualisht në Shqipëri. Pjesa më e madhe e tyre vjen nga Turqia, Bangladeshi, Nepali, India dhe Italia. Ata, kryesisht, janë të punësuar në sektorët e turizmit, manifakturës dhe ndërtimit.
Pse të rinjtë zgjedhin të punojnë jashtë Shqipërisë?
Një studim i qendrës “Studime Ekonomike dhe Sociale”, i publikuar tre vjet më parë, tregonte se grup-mosha 18-40 vjeçe dhe pjesa më e arsimuar e tyre kërkojnë të largohen nga Shqipëria për “një punë të dinjitetshme, paga dhe kushte më të mira”. Studimi tregonte gjithashtu për ndryshimin e thuajse të gjitha tendencave. Kështu, nëse në vitin 2007 ishte tendenca të emigronin persona të pakualifikuar dhe persona të paarsimuar, më 2019 rezultoi se dëshironin të migronin më shumë persona me arsimim të mesëm dhe profesional, e sidomos ata me arsimim universitar.
Gjithashtu, nuk synohet më Italia apo Greqia, por Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar. Po sipas studimit, të rinjtë që studiojnë jashtë Shqipërisë, nuk duan më të kthehen.
Po cilat janë arsyet?
Aurora Barçi, e lindur dhe rritur në Burrel, u largua nga Shqipëria në vitin 2010 dhe nisi studimet në Universitetin e Torinos në Itali, në degën “Bankë, bursë e sigurime”. “Italia kishte shumë përparësi financiare dhe ofronte bursa studimi, si dhe kushte shumë të mira për studentët, si: konvikte të rehatshme, ushqim cilësor me çmime të reduktuara në menzat e universiteteve, taksa minimale për studentët që merrnin bursë, abonim për transportin publik dhe sigurim shëndetësor me çmim të reduktuar”, thotë Aurora.
“Një tjetër përparësi ishin bursat e studimit shtesë, që u jepnin studentëve mundësinë për të punuar në ambiente të ndryshme universitare, si për shembull: laboratorët e informatikës, zyrat e informimit etj. Këto bursa varionin nga 100 deri në 300 orë në vit dhe jepeshin në bazë të meritokracisë, me pagesa nga 9 deri në 11 euro për orë”, tregon ajo për Radion Evropa e Lirë. Thotë, po ashtu, se pikërisht mungesa e meritokracisë në Shqipëri, ka qenë një arsye për të që të largohet dhe të mos e mendojë kthimin. “Gjermania, vendi ku aktualisht jetoj prej shtatë vjetësh, ofron kushte të mira pune, pagesa minimale prej 12.41 eurosh në orë dhe orare pune të rregullta – tetë orë në ditë. Respektohen ditët e pushimit, pagesa për orët shtesë, lejet vjetore, leja e lindjes…”, thotë Aurora.
“Për fatin tonë të keq, Shqipëria është shumë larg këtij standardi”, sipas saj. Edhe Eneda Tollja, e cila prej pak kohësh i përfundoi studimet në Angli, thotë se nuk e mendon kthimin në Shqipëri. “Punoj si mbikëqyrëse në një restorant. Sigurisht, synoj për vend tjetër pune, që lidhet me shkollimin tim. Kam ardhur si studente ‘masteri’, pasi ‘bachelorin’ e kam kryer në Shqipëri për degën Ekonomi”, thotë ajo. “Nuk mendoj të kthehem, sepse e di që këtu në Birmingam mundësitë janë të mëdha, kam investuar shumë për veten. Nuk e di se sa do të vlerësohet investimi im për veten nëse kthehem, pagat nuk janë të mira në Shqipëri”, thotë Eneda për Radion Evropa e Lirë.
Në Shqipëri, sipas të dhënave zyrtare, paga mesatare është 75.000 lekë apo 750 euro. Por, 60 për qind e të punësuarve e kanë pagën më të ulët se mesatarja.
Biznesi vuan për punëtorë, mirëpret marrëveshjen
Biznesi në manifakturë, apo prodhim veshjesh e këpucësh, është ndër sektorët me më shumë mungesa të punonjësve. Florian Zekja, nga shoqata “Pro-Eksport” që përmbledh biznese të manifakturës, thotë se marrëveshja me Filipinet do të jetë një zgjidhje e mirë për biznesin, që nuk po gjen dot punonjës të kualifikuar. “Që një punëtor, një i ri ka ambicie të ikë dhe të punojë jashtë vendit, nuk ka asnjë gjë të keqe… të shkojë ku është më mirë për të. Nuk mendoj se biznesi, në përgjithësi, nuk siguron pagë dhe kushte sipas vendeve të punës. Por, për këtë boshllëk të krijuar, sigurisht që duhet gjetur një zgjidhje se si të plotësohet. Në këtë kuptim, biznesi e mirëpret një marrëveshje shtetërore për punëtorë”, thotë Zekja për Radion Evropa e Lirë.
Jeta Hoxha, drejtuese e një agjencie turistike në Shqipëri, thotë se me bumin turistik që po përjeton Shqipëria, mungesa e punëtorëve në këtë sektor është problem i madh. “Kjo [me Filipinet] është një zgjidhje mjaft e mirë, sepse na ka ndodhur shpesh që punëtorë nga vende të treta janë larguar, por fakti se do të jetë shteti në mes, mendoj se është njëfarë garancie që të mos largohen”, thotë ajo për Radion Evropa e Lirë.
Ekspertët: Nismë e vonuar dhe suksesi nuk është i sigurt
Eksperti i ekonomisë në Shqipëri, Fatos Çoçoli, e sheh marrëveshjen që pritet, si të vonuar. “…por, më mirë vonë se kurrë”, thotë ai. “Vendet përreth nesh, si Mali i Zi, Maqedonia e Veriut apo Serbia, këto marrëveshje i kanë realizuar prej vitesh. Na duhet fuqi punëtore e re, e kualifikuar. Kontratat do të jenë në nivel të ministrive, kështu që janë garancitë e duhura”, thotë Çoçoli për Radion Evropa e Lirë. Edhe ekspertja e punësimit, Kumrije Zika, e sheh të nevojshme një marrëveshje të tillë, edhe pse nuk është e bindur plotësisht në suksesin e saj. Ajo është e mendimit se shteti shqiptar, ndër vite, duhej të kishte ndërmarrë hapa për t’i mbështetur punëtorët shqiptarë dhe për t’u ofruar paga e kushte pune më të mira.
“Në momentin që marrëveshja është ndërshtetërore, sigurisht që punëtori nuk mund ta përdorë vendin tonë si transit, pasi vjen në kuadër të kësaj marrëveshjeje. Ajo vjen në një moment që biznesi ka nevojë dhe interes për të”. “Në këtë rast, nuk shihet interesi i punëtorit shqiptar, por i biznesit dhe shtetit. Nëse do të shihej interesi i punëtorëve shqiptarë ndër vite, atyre do t’u ofroheshin paga më të larta, apo strehim, siç u ofrohet të huajve”, thotë Zika për Radion Evropa e Lirë. Sipas saj, mbetet të shihet nëse marrëveshja e pritshme, do të jetë e suksesshme.
